Perlez

POLOŽAJ

Perlez se nalazi na 24,20 km južno od Zrenjanina na važnom putu od Zrenjanina za Beograd - Pančevo i željezničkoj pruzi Tomaševac -Novi Sad (sa južne strane željeznička pruga Beograd - Novi Sad). Perlez se nalazi neposredno pored magistralnog puta M-24-1 (sa istočne strane puta). Tačan geografski položaj 20o 23' istočne geografske dužine i 45o 12' severne geografske širine. Nadmorska visina iznosi 76 m. Zemljište na kome se selo nalazi je blago talasasto prema jugu i zapadu. Na zapadu, odmah ispod sela, zemište se naglo spušta tako da je odmah iza ovog obronka zemljište na 73, 72 m nadmorske visine. Severna granica Perleza je reka Begej, a južno od njega u pravcu istoka nalazi se prostrana bara Petra. Sa severne strane preko Begeja su močvarna zemljišta i bare. Zapadno od Perleza na 5 km je reka Tisa. Tu je i početak Rita koji se od Perleza pruža prema zapadu u pravcu Knićanina i Tise i dalje jugozapadno do Dunava. Ovaj Rit u kome ima i slatinastog i plodnog zemljišta ispresecan je kanalima za odvodnjavanje.

ISTORIJAT Prema nadjenim ostacima materijalne kulture, gde se danas nalazi Perlez, postojalo je naselje još u doba glačanog kamena. Na mestu gde se danas nalazi Perlez, 1717. godine se nalazilo selo Sige sa 30 kuća. Nekoliko godina kasnije, pored Sigea sa 30 kuća, podignuto je utvrdjenje koje se zvalo Šanac. 1752. godine grof Perlas, predsednik državne blagajne za pokrajinu Temišvar, je podigao novo selo, ispod Šanca koje po njemu dobija ime Perlas. Prvi stanovnici ovog naselja bili su Srbi sa Potiske i Moriške granice. 1770. godine selo je bilo središte jednog srpskog puka. 1787. godine postaje vojni centar sa sedištem jedne divizije u ratu sa Turcima. U vreme Madjarske bune 1848. godine bio je centar srpskog otpora u Banatu. Na geografskoj karti grofa Mercija iz 1723-1725. godine, nalazi se u okrugu Velikog Bečkereka kao naseljeno mesto. 1910. godine Perlez je veliko selo pored Begeja sa 979 kuća i 6.190 stanovnika, gde dominiraju tri nacionalnosti: Srbi, Nemci i Hrvati. Selo ima poštu i telegraf, Sreski sud, katastr, Sresku štedionicu, štednu zadrugu, ispostavu Pančevačke narodne banke, ispostavu Južno-madjarske privredne banke, parni mlin. Po završetku Prvog svetskog rata, Perlez pripada Jugoslaviji kao i druga naseljena mesta ovog dela Banata, ali u razvoju znatno zaostaje, za jakim regionalnim centrom Zrenjaninom, tadašnjim Bečkerekom. 1925. godine Perlez je povezan željezničkom prugom preko Titela za Novi Sad i preko Orlovata sa Bečkerekom i Pančevom. Sledeće godine opština dovodi električnu struju iz Titela. U Drugom svetskom ratu Perlez je oslobodjen 4.10.1944. godine. Kolonizacija u Perlezu je počela s proleća 1945. godine. Kolonisti su stizali u grupama. Najveća grupa stigla je u aprilu 1945. godine. Prilikom naseljavanja kolonista, u Perlez je došlo 123 domaćinstva. Neki su se vratili u stari kraj, tako da je ostalo 118 domaćinstava. Kolonisti Perleza potiču iz Bosne i Hercegovine i Hrvatske. Ubrzo posle oslobodjenja Perlez se razvio u opštinu. U okviru Opštine Perlez ušla su sledeća sela: Knićanin, čenta, Farkaždin, Tomaševac i Botoš. Kao opština Perlez je postojao oko 10 godina. Posle ulazi u sastav opštine Zrenjanin.

STANOVNIŠTVO Perlez ima 3990 stanovnika prema popisu 1991. godine.


ŠKOLE Godine 1878. pominje se prva škola u selu, koju je izdržavala crkvena opština i zvala se Veroispovedna. Nešto kasnije opština otvara i svoju tzv. Komunalnu školu, koja je imala 200 djaka, dok se zabavište pominje tek 1892. godine. Nastava je bila na madjarskom jeziku, a otvorena je i srpska čitaonica čiji je bio cilj prosvećivanje srpskog življa.


KULTURA Od objekata kulture postoji Dom kulture, bioskopska sala i biblioteka, omladinske prostorije, u sklopu doma su i prostorije izvidjača, ukupne površine 1.050 m2.


SPORT Delatnost fizičke kulture, sporta i rekreacije obavlja se u okviru sportskog društva "Vojvodina", sa dve sekcije rukometnom i fudbalskom. Fudbalski teren nalazi se na površini 7.350 m2 i koji može da primi 700 gledalaca, a rukometne utakmice odigravaju se na terenu za male sportove pri osnovnoj školi sa osvetljenjem za noćno odigravanje.


IZLETIŠTA Ukras Perleza je park u centralnoj zoni naselja. Park je podignut oko 1900. godine. U njemu se nalazi desetak primeraka ginka (Ginko biloba) starih oko 80 godina. Ova vrsta je veoma retka zato su prava dragocenost. Ostali primerci su: divlji kesten, gorski javor, platan, srebrna lipa, koprivić, crni bor, smrča, javor negundo. Atar Perleza obuhvata i priobalni deo Carske bare


VERSKE INSTITUCIJE, CRKVE Pravoslavna crkva je podignuta 1708. godine, a Rimokatolička je podignuta 1770. godine. Hram je podignut od 1808-1811. godine. Dužina 45 m, širina 16 m, visina 42 m. Najveća vrednost u hramu je ikonostas Uroša Predića 1894-1898. godine. Svodne ikone u ulju radio je Živko Petrović iz Zemuna i smatraju se najbolje sačuvani radovi toga ikonopisca 1885. godine. Unutrašnjost sv. hrama odnosno imitaciju mermera u ulju i okvire svodnih ikona, radili su majstori iz Beča i smatraju se remek delom te vrste. Da je ovaj hram poznat i široj javnosti, dokaz je, da su turističke agencije: Subotice, Novog sada, Beograda, Pančeva i dr. koje su ga uvrstile u svoj program, tako da u toku godine isti posete oko dvadeset autobusa turista.



PRIVREDA Pored poljoprivrede ima znatno raznovrsnije ostale aktivnosti od drugih manjih naselja. Što se tiče zanatstva u Perlezu ima više privatnih firmi i to: pet koje proizvode boje i farbe za krečenje, stolara tri, mehaničarska radionica jedna, ugostiteljskih radnji i objekata 7 (sedam), trgovinskih radnji u društvenom sektoru četiri, tri pekare, jedan fotograf, jedan mesar, jedan poslastičar, jedan berber, jedan privatni proizvodjač plastične galanterije. Što se tiče industrije u selu postoji Fabrika za preradu plastičnih masa "Begej-plast" koji posluje kao društvena firma i Ciglana koja proizvodi punu opeku pod nazivom "Slavko Reljin".


POLJOPRIVREDNA PROIZVODNJA Očigledna je tendencija prelaska društvenog zemljišta u privatno tako da naseljenom mestu postoje dve društvene organizacije koje se bave poljoprivrednom proizvodnjom i to: Poljoprivredno preduzeće "Sloga" i Zemljoradnička zadruga "Perlez". U privatnom se nalaze PP "Magent" i PP "Keljić". Preradom poljoprivrednih proizvoda se bavi Zem. zadruga koja ima svoju mešaonu stočne hrane kao i privatna firma pod imeno "Men-mat".


POLJOPRIVREDNE POVRŠINE Plodan deo perleskog atara pruža se prema istoku od sela u pravcu Fakaždina - Orlovata i severoistočno u pravcu Stajićeva. Perleski atar je južno i severoistočno od naselja. Područje katastarske opštine prostire se oko 10.500 ha.


INFRASTRUKTURA Sve ulice u Perlezu su izgradjene od tvrdog materijala i dobrim delom i asfaltirane. Dobar saobraćajno geografski položaj naselja uslovio je dobru povezanost Perleza sa okolinom: Beogradom, Novim Sadom i Zrenjaninom. Saobraćaj se obavlja: autobusom, automobilima i željeznicom. Za potrebe obavljanja sobraćaja u naseljenom mestu postoji i jedna benzinska pumpa.
U naseljenom mestu postoji relativno dobra telefonsko-telegrafska mreža sa centralom od 1000 telefonskih brojeva i poštom koja se nalazi u centru sela.
Vodovod naseljenog mesta Perlez izgradjen je 1969. godine te iste godine je već bio u funkciji. Svako domaćinstvo je priključeno na postojeći vodovod a 1999. godine zarad boljeg vodosnabdevanja izgradjen je i vodotoranj.
Prave kanalizacije ima svega u dužini od 600 m a kišne 350 m.
Zelena pijaca se nalazi u centru naseljenog mesta koja je dobro posećena i zadovoljava gradjane ukupne površine 720 m. Trgovina stokom obavlja se na stočnim pijacama "Vašarištu".



PROBLEMI

* Komunalna opremljenost naseljenog mesta nije na zavidnom nivou i renomeu sela. Problem nicanja divljih deponija smeća oko sela, zatim slabo održavanje seoskih grobalja kojih ima u selu tri. Nepostojanje organizovanog iznošenja smeća kao u drugi sredinama, neodržavanje uličnih otvorenih kanala.
* U zadnje vreme nedovoljan je broj telefonskih priključaka i nepostojanje slobodnih linija.
* Zatim evidentan je problem autobuskog prevoza pogotovo sa Zrenjaninom kao gravitacionim centrom, a takodje je željeznički prevoz koji je trenutno u prekidu.
* · Poslednjih godina došlo je do dekadencije. Mnogo mladih ljudi odlazi iz sela, što prouzrokuje smanjenje stanovništva. Samim tim on opada u razvoju. Potrebno je učiniti nešto što će zadržati mlade i što će učiniti da Perlez bude jak kao nekad.